Coronavaccinatie: de herhaalprik

Vanaf begin oktober 2023 is het weer mogelijk voor diverse groepen mensen om een herhaalprik tegen het coronavirus te halen. Zo krijgen alle mensen van 60 jaar en ouder een oproep per brief met daarin direct een afspraak en kunnen volwassenen tussen de 18 en 59 jaar zelf een afspraak maken als ze in de directe patiëntenzorg werkzaam zijn, ieder jaar een oproep voor de griepprik krijgen, zwanger zijn of een kwetsbaar familielid hebben.

Maar waarom wordt er eigenlijk opnieuw een herhaalprik aangeboden? Dat komt omdat het coronavirus in Nederland en in andere landen, nog steeds actief is en het virus ieder jaar ietwat van samenstelling verandert, waardoor ons immuunsysteem niet helemaal up-to-date is wat betreft de afweer ertegen. In het najaar, als we weer dichter op elkaar zitten en minder vaak buiten zijn, vinden er sowieso meer besmettingen met virussen plaats en het is dan ook altijd verstandig om het afweersysteem weer een nieuwe boost te geven. Hiervoor is de herhaalprik bedoeld. De herhaalprik van 2023 is aangepast naar de omikronvariant XBB 1.5.

De herhaalprik is een MRNA-vaccin (XBB1.5) dat wordt geproduceerd door Pfizer/BioNtech en heet comirnaty. Een MRNA-vaccin wil zeggen dat er geen verzwakt of inactief gemaakt deeltje van het coronavirus wordt ingespoten, maar dat gebruik wordt gemaakt van een klein stukje, in een laboratorium gemaakt, genetische code van het virus; deze keer dus van de omikronvariant XBB 1.5.

Hoe zat dat ook alweer?

Het is bekend dat iedere variant van het coronavirus een zogenoemd spike-eiwit (spijkereiwit) nodig heeft om cellen binnen te dringen om deze vervolgens te kunnen infecteren met het genetisch materiaal van het virus. Dit spike-eiwit kun je vergelijken met een sleutel die in een slot wordt gestoken, waarna de cel opengaat en het virus naar binnen kan. In ons lichaam komen spike-eiwitten van nature niet voor en ons immuunsysteem ziet dit eiwit dan ook als lichaamsvreemd, als indringer, en zal antistoffen gaan aanmaken om het op te ruimen.

Door een vaccin in te spuiten dat het lichaam stimuleert om zelf een beetje spike-eiwit aan te maken, wordt ons afweersysteem getriggerd antistoffen ertegen te gaan aanmaken. Hierna kan het een eventuele latere besmetting meteen adequaat te lijf gaan zonder dat de aanmaak van antistoffen nog vanaf nul moet beginnen en je al behoorlijk ziek kunt zijn voordat de ‘strijdgroepen’ voldoende geformeerd zijn.

Nu schreven we al eerder dat vaccins vaak bestaan uit een verzwakt of inactief virusdeeltje. Dit wordt een levend vaccin genoemd, maar in het geval van het coronavaccin is dat dus anders. Dit RNA-virus is gemaakt in een laboratorium. Hier wordt een stukje DNA-code van het virus nagemaakt, waarna dit wordt omgezet in RNA.

DNA, RNA en MRNA

DNA staat voor desoxyribonucleïnezuur en is een macromolecuul waarin al onze erfelijke eigenschappen zijn vastgelegd. Om die erfelijke eigenschappen tot uiting te laten komen, wordt er RNA (ribonucleïnezuur) gemaakt. RNA wordt vervolgens veranderd in MRNA waarbij de M staat voor Messenger oftewel boodschapper. Dit MRNA kan DNA-codes omzetten naar eiwitten. Door MRNA met de specifieke code voor het maken van het spike-eiwit te injecteren wat daarna wordt losgelaten in de cellen en spike-eiwit gaat maken, gaat ons afweersysteem aan de gang.

MRNA heeft echter een klein probleem. De moleculen ervan worden vrijwel direct door ons lichaam afgebroken omdat ze zich niet in onze eigen cellen bevinden. Daarom wordt een MRNA-vaccin altijd ingepakt in kleine vetbolletjes die de cellen, als kleine packmannetjes, opeten. Zit het MRNA eenmaal in de cel dan geeft het die cel de opdracht om spike-eiwit aan te maken. Dit spike-eiwit wordt vervolgens aan de buitenkant van de cel geplaatst en zo wordt het door ons afweersysteem opgemerkt. Die ontdekt dat dit spike-eiwit niet in het lichaam thuishoort en begint met het onschadelijk maken ervan. Het geheugen van het afweersysteem onthoudt dit eiwit daarna voor altijd als ‘vijandig’ waardoor een volgende keer de herkenning vrijwel direct plaatsvindt.

Als iemand wel een herhaalprik tegen het coronavirus wil, maar toch liever geen MRNA-virus geïnjecteerd wil krijgen, is er de mogelijkheid een eiwitvaccin, met de naam novadax te krijgen. Ook dit is geen levend vaccin, maar een vaccin waarin het spike-eiwit al aanwezig is. Daarnaast is er een adjuvans – een hulpstof – toegevoegd die de afweerreactie van het lichaam op het spike-eiwit versterkt.

Om zoveel mogelijk ernstig verlopende besmettingen met het coronavirus te vermijden, worden er dit najaar, naar het zich laat aanzien, bijna 4 miljoen vaccins geïnjecteerd en dit zal waarschijnlijk in de komende jaren steeds herhaald worden. Het is voor nu de meest effectieve manier om de mutaties van het virus de baas te blijven.