De zon staat even stil

Vandaag is het 21 december en vanavond, om precies te zijn om 23.23 uur, staat de zon even ‘stil’. Dan bereikt zij haar uiterste stand en staat ze precies boven de Steenbokskeerkring. Voor ons op het noordelijk halfrond, staat de zon dan het ‘verst weg’ en begint de astronomische winter. Op het zuidelijk halfrond begint juist de zomer.

Officieel is 21 december voor ons dan ook de kortste dag van het jaar, oftewel de dag waarop het het langst donker is en het kortst licht. Maar dit klopt eigenlijk niet helemaal, want de zon komt niet precies op 21 december het laatst op en gaat ook niet het vroegst onder. Al vanaf 13 december gaat de zon iedere dag alweer iets later onder en pas op 30 december blijft het ’s ochtends het langst donker. Dit komt omdat de baan van de aarde om de zon niet helemaal cirkelvormig is, waardoor de zon in de winter iets sneller beweegt dan in de zomer.

Steenbokskeerkring

De zon staat dus vandaag even stil boven de Steenbokskeerkring, om van daaruit weer te gaan bewegen naar de evenaar, waar zij op 21 maart loodrecht boven staat. De Steenbokskeerkring ligt precies op 23½° zuiderbreedte en haar naam is afgeleid van het sterrenbeeld Steenbok. Voor onze jaartelling klopte het dat de zon ook precies in het sterrenbeeld Steenbok stond op het moment van de zonnewende, maar tegenwoordig staat ze in het sterrenbeeld Boogschutter.

Dat dit zo is, is het gevolg van precessie, oftewel van de draaiing van de aarde om haar eigen as. De aarde kun je vergelijken met een draaitol, die niet helemaal rechtop staat. Hij staat ongeveer 23,5 ° uit het lood, gemeten van de evenaar tot het midden van de zon. Wetenschappers hebben ontdekt dat door allerlei invloeden, waaronder ook nog eens het niet helemaal cirkelvormig zijn van de aarde, de stand van de evenaar ten opzichte van het middelpunt van de zon, varieert. Wij merken daar helemaal niets van want de schommeling tussen de twee sterrenbeelden duurt maar liefst ruim 23.000 jaar.

Wat wel leuk is om te weten, is dat de ster die wij nu de poolster noemen, Polaris, en die op minder dan één graad recht boven de hemelpool staat, over een ruime 2000 jaar een andere is. Dan staat Gamma Cephei op zijn plaats en pas over 25770 jaar is Polaris dan weer terug op het voor ons zo bekende plekje. En als u nu denkt wat is nu dan precies een hemelpool, dat is een denkbeeldige lijn de dwars door het middelpunt van de aarde en de beide polen getrokken wordt en die bij verlenging de hemel raakt, dus bijna precies in Polaris.

Midwinter

Al van voor de jaartelling worden feesten gevierd ter ere van de zonnewende. De namen Yule en Midwinter zijn door de eeuwen heen de gebruikelijke aanduidingen geweest voor het vieren ervan. De naam midwinter klopt eigenlijk niet, want 21 december is niet het midden van de winter, maar pas het begin. Waarschijnlijk heeft men vroeger de dag waarna de dagen weer beginnen te lengen, als het midden van de winter aangeduid. Meestal wordt een midwinterfeest gevierd met licht; kaarsen, lampjes en vuur. De symboliek hierachter is de zon aan te moedigen weer te gaan bewegen na de zonnewende oftewel het solstitium.