Oedeem, vochtophoping in het lichaam

Bij oedeem – spreek uit: eudeem – dat zwelling betekent in het Grieks, is er sprake van vochtophoping in het lichaam op plaatsen waar vocht normaal niet of bijna niet aanwezig is. Ons lichaam bestaat voor een groot deel uit vocht; uit water. Dat is niet voor niets, want water in ons lichaam heeft een zeer belangrijke functie. Naast dat het helpt met het vervoeren van voedingsstoffen naar cellen en organen en het de nieren helpt bij de afvoer van afvalstoffen via de urine, speelt het een grote rol bij het regelen van de lichaamstemperatuur. Door vocht te verdampen – te zweten – raakt het lichaam warmte kwijt. Het is dan ook altijd erg belangrijk om voldoende vocht binnen te krijgen, zodat al deze processen in het lichaam goed kunnen blijven verlopen.

Er kunnen verschillende redenen zijn, dat vocht niet goed wordt getransporteerd en dat er ergens ophopingen van vocht plaatsvinden. Plekken waar dit het meest voorkomt, zijn voeten, enkels en de benen. Dit ontstaat als de aderen in de benen het bloed niet goed terugvoeren naar het hart. Soms speelt een verminderde pompfunctie van het hart (zie onze blog over hartfalen) of een nier- of leveraandoening, een rol. Als dit het geval is, vindt er meestal vochtophoping achter de longen plaats.

Hereditair angio-oedeem

In sommige gevallen kan een erfelijke aandoening; het hereditair angio-oedeem de oorzaak zijn van vochtophoping. Mensen die last hebben van deze aandoening hebben een tekort aan een specifiek eiwit: C1-esteraseremmer. Dit enzym remt, kort door de bocht, het lekken van vocht uit de bloedvaten. Bij een tekort kan iemand plotseling last krijgen van vochtophopingen, meestal is dit in het gezicht, de mond, keel en de slokdarm. Het is een gevaarlijke aandoening, omdat het in korte tijd kan zorgen voor een belemmering van de ademhaling. Deze vorm van oedeemvorming wordt in deze blog niet verder besproken omdat het een relatief zeldzame aandoening is.

Oedeem in benen, voeten en enkels

De meest voorkomende vorm van oedeem is die van vochtophoping in de benen, voeten en enkels. Over het algemeen is de oorzaak hiervan slecht werkende kleppen in de aders van de benen. Aders zorgen ervoor dat het bloed kan terugstromen naar het hart om, via de longen, weer zuurstofrijk bloed op te doen en om afvalstoffen af te voeren. Omdat het bloed, onder andere vanuit de benen, tegen de zwaartekracht in moet stromen, bevatten aderen kleppen, in de vorm van een wig. Bloed kan er van onderaf doorheen, maar terugstromen is niet mogelijk. Maar, als deze kleppen niet goed sluiten, dan kan er wel bloed terug naar beneden stromen, wat zich vervolgens ophoopt. Dit geeft druk op de aderen, die hierdoor gaan uitzetten. Op deze manier ontstaan spataderen. Naast spataderen kan ook door een ongeval, een operatie, of door bestraling, als therapie bij kanker, oedeem ontstaan. Soms is een beschadiging van de lymfevaten de oorzaak.

Oedeem in benen en voeten is niet moeilijk te herkennen; de huid staat strak en als hier met een vinger op gedrukt wordt, blijft er enige tijd een putje in de huid achter. Daarnaast treedt er vaak een zwaar gevoel of zelfs pijn in de benen op tijdens het lopen en leiden deze klachten tot vermoeidheid.

De behandeling van oedeem

De behandeling van oedeem is afhankelijk van de oorzaak ervan. Soms kunnen door de huisarts voorgeschreven plastabletten helpen. Het is verstandig om zo min mogelijk zout te eten. Zout houdt vocht vast en zorgt voor een verhoogde bloeddruk. Daarnaast is voldoende in beweging blijven erg belangrijk. Soms kunnen wisselbaden (afwisselend warm en koud water gebruiken) tijdens het douchen de bloeddoorstroming stimuleren. Vaak worden bij oedeem steun- of compressiekousen aangeraden. Deze kousen stimuleren de kuitspieren tot het terugpompen van bloed richting het hart.

Tot slot

Als je last hebt van oedeem in benen en/of voeten en enkels dat niet na een nachtrust weer verdwenen is, neem dan contact op met de huisarts voor advies. Heb je vragen over medicijnen, zoals plastabletten, stel deze dan aan de apotheker.